Cần đánh thức tiềm năng du lịch
nhân văn ở Ninh Thuận
TS. Phan Quốc Anh
Lời mở
Trong những năm qua, du lịch Ninh Thuận đã từng bước
khởi sắc. Hệ thống hạ tầng ngày càng phát triển, đã xuất hiện nhiều khách sạn,
resort, khu du lịch, khu vui chơi giải trí, trong đó có khách sạn Sài Gòn –
Ninh Chữ 4 sao. Nhiều công ty lữ hành đã tìm đến Ninh Thuận và liên kết các tua
du lịch. Từ nhiều năm nay, tỉnh đã thành lập Ban chỉ đạo, tiến hành xây dựng
các quy hoạch, kế hoạch dài hạn, trung hạn, ngắn hạn, xây dựng chương trình
hành động phát triển du lịch, liên kết với các công ty du lịch trong và ngoài
nước. Nhiều dự án phát triển du lịch đã được phê duyệt. Festival Ninh Thuận
2007 “Tiềm ẩn những sắc màu” là một thành công trong quảng bá du lịch.
Tuy nhiên cho đến nay, Ninh Thuận vẫn
là tỉnh chậm phát triển du lịch nhất trong khu vực. Những lợi thế ở Ninh Thuận
vẫn nằm ở dạng “tiềm năng”, “tiềm ẩn”. Nhìn xung quanh, các địa phương tiếp
giáp với Ninh Thuận đã có những bước phát triển du lịch mạnh mẽ như Nha Trang
(Khánh Hoà), Đà Lạt (Lâm Đồng), Phan Thiết (Bình Thuận).
Về “địa du lịch”
Nằm lọt giữa ba trung tâm du lịch lớn đang phát
triển là Nha Trang, Đà Lạt, Phan Thiết với cự ly tương đối tương đồng: Cách Đà
Lạt 120 km, cách Nha Trang 110km, cách Phan Thiết 150 km. Ninh Thuận lại nằm
trên trục đường Quốc lộ IA và đường sắt Bắc – Nam, gần sân bay quốc tế Cam Ranh
và phía đông giáp biển, rất thuận lợi về giao thông trong việc phát triển du
lịch.
Đặc biệt,
Ninh Thuận có bờ biển dài 105 km với những dãy núi ngang ăn sát tận biển tạo
nên những vũng, vịnh rất đẹp, nắng quanh năm, những bờ bãi cát trắng tinh và
nước biển luôn trong xanh. Bờ biển Ninh Thuận là sự nối dài của vũng, vịnh của
bờ biển cực nam Trung bộ từ vịnh Nha Trang, Cam Ranh đến nam Bình Thuận: Vịnh
Bình Tiên, Vĩnh Hy, Ninh Chữ, Phú Thọ, đồi cát Nam Cương, vịnh Cà Ná, là những
vũng, vịnh đẹp mà thiên nhiên ban tặng cho Ninh Thuận. Bên cạnh những vũng vịnh
đẹp, Ninh Thuận còn có rừng quốc gia núi Chúa với nhiều loại động thực vật quý
hiếm, là một tiềm năng dồi dào để phát triển du lịch trong tương lai.
Có thể nói, điều kiện “địa du lịch” của Ninh Thuận
là một lợi thế về phát triển du lịch ít có địa phương nào có được.
Về du lịch nhân văn.
Bên cạnh sự ưu đãi của thiên nhiên với những lợi thế
về “địa du lịch”, Ninh Thuận còn một tiềm năng rất có giá trị là du lịch nhân
văn. Những lớp văn hóa lâu đời của vùng đất khá đặc trưng này đã tạo nên cho
Ninh Thuận một sức hấp dẫn về du lịch nhân văn. Bên cạnh văn hóa người Kinh ở
đồng bằng và ven biển, có các lớp văn hóa Chăm, văn hóa người Hoa, văn hoá
Raglai với nhiều giá trị đặc sắc.
So với các địa phương có các di tích Tháp Chăm, duy
nhất chỉ có ở Ninh Thuận là nơi các Tháp Chăm “còn sống”. Bởi ở những tháp Chăm
nơi đây còn gắn với lễ hội của vùng người Chăm cư trú đông nhất nước. Đặc
biệt, ba cụm tháp Chăm ở Ninh Thuận là nơi mà người Chăm vẫn cúng tế định kỳ
hàng năm, trong đó, cụm tháp Pô Klongirai và cụm tháp Pô Rome là những quần thể
kiến trúc gạch hầu như còn nguyên vẹn. Tháp Hòa Lai là một trong những phong
cách được các nhà nghiên cứu đặt cho tên gọi về nghệ thuật kiến trúc và điêu
khắc đền tháp Chăm: “phong cách Hòa Lai”. Nghệ thuật điêu khắc Chăm gắn liền
với những công trình kiến trúc, phục vụ cho các chức năng của mỗi công trình
kiến trúc, hoặc là các tượng thờ, phù điêu, các hoa văn chạm khắc trang trí.
Bên cạnh các di tích đền tháp, người Chăm ở đây còn có di sản du lịch nhân văn
rất quý giá, đó là làng nghề gốm và làng nghề dệt cổ truyền. Nếu như làng nghề
gốm cổ truyền Bầu Trúc còn giữ được phương pháp thủ công có lịch sử hàng nghìn
năm nay với những sản phẩm gốm thô, nung lộ thiên nên độ chín chưa cao thì sản
phẩm thổ cẩm của làng dệt Mỹ Nghiệp lại thể hiện những hoa văn truyền thống gắn
với tín ngưỡng Chăm có sắc màu rực rỡ.
Bên cạnh những giá trị văn hóa vật thể, một tiềm năng hấp dẫn
khách du lịch là nghệ thuật ca múa nhạc dân gian Chăm và hệ thống lễ hội Chăm.
Nghệ thuật ca múa nhạc Chăm hấp dẫn không chỉ về màu sắc trang phục, mà còn ở
nội dung với sự cộng hưởng của các lớp văn hóa bản địa, văn hoá các tôn giáo có
nguồn gốc Ấn Độ và các nước Đông Nam Á khác. Mặc dù công tác quảng bá chưa thật
sự hiệu quả, nhưng khách trong và ngoài nước khi đến Ninh Thuận luôn yêu cầu
được thưởng thức nghệ thuật ca múa nhạc Chăm.
Lễ hội Chăm thực sự là tiềm năng du lịch nhân văn nhưng chúng
ta chưa khai thác hết hiệu quả của nó. Người Chăm quanh năm có hàng trăm lễ hội
lớn nhỏ, trong đó nổi bật nhất là lễ hội Ka tê và lễ hội Ramưvan. Lễ hội Chăm
hấp dẫn không chỉ bởi phần nghi lễ mà hấp dẫn cả ở phần Hội. Bởi lễ hội Chăm luôn gắn với nghệ thuật ca
múa nhạc dân gian. Có thể nói, hầu như người Chăm nào cũng biết múa, biết hát
những làn điệu dân ca, làng Chăm nào cũng có đội văn nghệ cho riêng mình để
tham gia vào các lễ hội.
Văn hóa của Người Kinh ở Ninh Thuận là sự nối tiếp văn hóa
của các tỉnh Nam Trung bộ. Hàng chục đình, đền, chùa của người Kinh đã được Bộ
Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng di tích quốc gia. Bên cạnh những di tích
tín ngưỡng tôn giáo, còn có các di tích cách mạng gắn với lịch sử kháng chiến
hào hùng của quân và dân Ninh Thuận như bẫy đá Pi Năng Tắc, Núi Cà Đú, Đình Vạn
Phước, các Hang động vừa đẹp vừa ghi dấu tích của các cuộc kháng chiến chống
Pháp và chống Mỹ. Nếu biết khai thác, đây cũng là những điểm mà du lịch nhân
văn hướng tới.
Văn hóa Raglai cũng là một trong những tiềm năng du
lịch nhân văn ở Ninh Thuận. Văn hóa Raglai gắn với du lịch núi, du lịch sinh
thái với hệ thống suối nước nóng Ninh Sơn, hệ thống hồ thủy lợi nhân tạo, đặc
biệt là có khu bảo tồn quốc gia Núi Chúa với hàng nghìn loài sinh, thực vật quý
hiếm. Bên cạnh kho tàng ca múa nhạc với những nét riêng khá đặc sắc như văn hóa
cồng chiêng (mã la), khèn bầu, người Raglai ở Ninh Thuận còn có kho tàng sử
thi, lễ hội khá phong phú mà các nhà hoạt động du lịch chưa để mắt đến.
Tuy người Hoa ở Ninh Thuận không nhiều nhưng vẫn giữ
được những nét văn hóa truyền thống. Chùa Ông Phan Rang, nơi sinh hoạt tín
ngưỡng của người Hoa ở Phan Rang là một ngôi chùa có kiến trúc đẹp, tọa lạc
ngay trung tâm thanh phố cũng là một điểm đến của du lịch nhân văn.
Đôi điều suy nghĩ về việc khai thác du lịch nhân văn ở Ninh Thuận
Nhìn toàn cảnh, Ninh Thuận rất có nhiều lợi thế về
du lịch. Những người làm du lịch ở đây cần có sự kết hợp giữa lợi thế “địa du
lịch” với du lịch nhân văn. Nghị định 13 CP của Chính phủ về việc sáp nhập
ngành văn hóa với ngành du lịch là một thuận lợi lớn trong việc gắn kết các lợi
thế du lịch này. Tuy nhiên, sự bất cập giữa địa du lịch và du lịch nhân văn.
Ngành du lịch là ngành kinh tế, mọi hoạt động từ đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng
đến thiết kế các tuor đều phải tính đến lợi nhuận. Còn ngành văn hóa lâu nay
chủ yếu làm công tác quản lý và bảo tồn các giá trị văn hóa. Lợi nhuận từ hoạt
động văn hóa là loại lợi nhuận mang tính giá trị siêu hình. Vì vậy, cần phải
tính đến sự kết hợp hài hòa sao cho vừa phát triển văn hóa, vừa phát triển du
lịch nhân văn. Đôi lúc, hoạt động du lịch cũng có sự đầu tư dài hạn, có thể
chưa thu được nhiều lợi nhuận trước mắt nhưng có giá trị quảng bá lâu dài.
Những hoạt động giới thiệu du lịch nhân văn như đưa khách đến với các danh lam
thắng cảnh, di tích đền tháp, cho khách thưởng thức nghệ thuật dân gian Chăm,
Raglai, nếu cần giai đoạn đầu chưa thu lợi nhuận, thậm chí phải bù lỗ nhưng giá
trị của nó là quảng bá. Làm sao khách du lịch hài lòng với những giá trị nhân
văn của địa phương đã là một sự quảng bá có hiệu quả rồi.
Một sự phối hợp đầu tiên mà tôi muốn đề xuất với các
khách sạn, các tuor du lịch là có nên thường xuyên có những đêm diễn của đoàn
Nghệ thuật dân gian Chăm cho khách du lịch không? Thường thì các khách sạn khi
làm hợp đồng với đoàn Nghệ thuật dân gian Chăm, cả hai bên đều phải cân nhắc về
vấn đề kinh phí. Phía khách sạn phải tính toán đầu ra đầu vào sao cho không lỗ
vốn, phía đoàn nghệ thuật cũng phải tính toán làm sao đủ chi phí xăng xe vận
chuyển, khấu hao âm thanh ánh sáng và tiền bồi dưỡng diễn viên. Trong đó, chi
phí vận chuyển và chi phí âm thanh ánh sáng chiếm tỷ lệ khá cao (vì Đoàn Chăm
chưa có xe, phải đi thuê) nên đội giá lên cao. Nên chăng các khách sạn có sẵn
sân khấu, âm thanh ánh sáng, các diễn viên chỉ cần đi xe máy cá nhân đến biểu
diễn những chương trình gọn nhẹ theo kiểu chạy show. Nếu làm như vậy, một đêm
diễn viên đoàn Chăm có thể biểu diễn 2 đến 3 điểm vì hấu hết các nhà hàng,
khách sạn của chúng ta đều gần nhau. Làm như vậy, không chỉ thu hút diễn viên
chuyên nghiệp của Đoàn Chăm mà có thể thu hút một số nghệ nhân ở các làng Chăm
(như kiểu của khu di tích Mỹ Sơn, thuê nghệ nhân từ Ninh Thuận ra làm nòng cốt
cho đội nghệ thuật Mỹ Sơn và biểu diễn thường xuyên cho khách).
Còn rất nhiều những ý tưởng để ngành du lịch khai
thác lợi thế về du lịch nhân văn ở Ninh Thuận. Do thời lượng có hạn, chúng tôi
chỉ xin trình bày một số suy nghĩ về khai thác du lịch nhân văn ở Ninh Thuận.
Xin trân trọng cảm ơn!
PQA – Phan Rang 2002
Tags:
báo chí