NGÀY XUÂN NGHĨ VỀ BẢN SẮC.

Truyền dạy văn hóa dân gian

Biện pháp hữu hiệu giữ gìn bản sắc

Phan Quốc Anh

NGÀY XUÂN NGHĨ VỀ BẢN SẮC.

Phan Quốc Anh

Bản sắc văn hóa của mỗi dân tộc được hình thành nên bởi những thành tố văn hóa dân gian mà các nhà folklore thường gọi là văn hóa “gốc”, văn hóa “mẹ”, là “hồn” dân tộc. Văn hóa dân gian được hình thành và đúc kết, chọn lọc qua hàng nghìn, hàng vạn năm trở thành những viên ngọc sáng, thành những nét riêng của mỗi dân tộc. Một câu ca dao hay dân ca, một điệu múa hay một chuyện cổ tích, lúc đầu có thể do một người sáng tác ra từ thực tế cuộc sống, được truyền khẩu qua thế hệ này qua thế hệ khác, từ vùng này qua vùng khác, mỗi người sửa một chút (dị bản của dị bản) và được đúc kết đến khi không thể hay hơn thì trở thành văn hóa dân gian. Vì vậy, mỗi vùng văn hóa, mỗi dân tộc lại có những thành tố văn hóa dân gian riêng cho mình, trở thành bản sắc văn hóa dân tộc. Nghị quyết BCH TW Đảng lần thứ V (khoá VIII) đã đúc kết và khẳng định những tinh hoa của bản sắc văn hóa của các dân tộc Việt Nam đồng thời nêu lên định hướng xây dựng một nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

Nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm đã từng nói: “Bản sắc là cái để người ta nhận ra khuôn mặt mình”. Nếu dân tộc không giữ được bản sắc văn hóa cho riêng mình, thì dân tộc đó không còn tồn tại theo nghĩa văn hóa.

Những thành tố văn hóa dân gian đang bị biến đổi mạnh trong quá trình phát triển, nhất là trong quá trình xây dựng công nghiệp hoá, hiện đại hoá và mở rộng giao lưu, hội nhập với xu thế toàn cầu hoá. Xu thế này đang đẩy các dân tộc mất dần cái riêng, đến lúc ai cũng giống ai mà người ta thường gọi là “đồng hoá”, chữ “dân tộc” chỉ còn phân biệt ở chủng tộc bởi màu da, hình hài. Rồi từng bước, màu da, hình hài cũng sẽ hoà huyết với nhau và trên trái đất dần dần chỉ còn một chủng người. Và, hình mẫu văn hóa phương Tây với những phương thức sống hiện đại hơn sẽ lấn át, sẽ bao trùm xã hội loài người. Con người trở thành những “cái máy” vô hồn của công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Cuộc sống sẽ trở nên vô nghĩa.

Vì vậy, mọi dân tộc trên thế giới đang tìm cách níu kéo bản sắc văn hóa cho riêng mình. Nhưng trong quá trình ấy, luôn luôn xuất hiện những mâu thuẫn.

Lớp trẻ luôn hướng tới cái mới, cái hiện đại và coi những cái cũ là lạc hậu, bảo thủ. Ngược lại, những bậc cao niên luôn luôn muốn níu kéo cái cũ và chậm tiếp thu những cái mới. Quy luật này thể hiện rất rõ trong đời sống văn hóa. Khi tôi hát những bài dân ca hay những ca khúc của giai đoạn trước (ca nhạc cách mạng), con gái tôi bảo, sao ba toàn hát nhạc “già” thế! Trong khi đó, những ca khúc mà con tôi cũng như lớp trẻ thích lại là những ca khúc rất mới. Là một người cha chưa già lắm, tôi cũng phải tự hỏi mình, có phải mình đã già, đã bảo thủ chăng? Vì vậy cần phải thật khách quan phán xét. Phải thừa nhận rằng trong số rất nhiều những bài hát mới (đa phần do giới trẻ sáng tác) có nhiều bài hay, giai điệu trữ tình, tiết tấu sôi động, dồn dập phù hợp với giai đoạn “công nghiệp hoá”, nhưng cũng rất nhiều bài hát nhạt nhẽo, vô cảm cả lời lẫn nhạc. Đó là chưa kể đến những ca khúc lai tạp, coppy từng khúc giai điệu, tiết tấu của nhạc nước ngoài. Hầu hết, những ca khúc mang tính “thời trang” âý không sống được bao lâu, đa phần chết yểu. Mỗi ngày, con gái tôi lại mang về một đĩa hát mới. Tôi hỏi, mấy đĩa hôm trước có bài con mê lắm mà? Con gái tôi trả lời, mấy bài ấy “xưa’ lắm rồi ba ạ!

quy t! � c h �_� 0�� ��u không đem lại hiệu quả bằng các nghệ sỹ chân đất lớn lên từ các palei Chăm. PGS nghệ thuật học Tất Thắng khi xem các nghệ sỹ Chăm biểu diễn đã phải thốt lên: Đúng là Chăm xịn!

Sau khi chia tỉnh, mặc dù là một tỉnh nghèo, nhưng Sở Văn hóa thông tin Ninh Thuận đã thành lập hai đơn vị rất có ý nghĩa. Đó là Trung tâm nghiên cứu văn hóa Chăm và Đoàn nghệ thuật bán chuyên nghiệp Chăm. Hai đơn vị này đã góp phần rất lớn trong việc khai thác, bảo tồn và phát huy sắc thái văn hóa dân tộc Chăm và Raglai. Với định hướng của Đảng về văn hóa dân tộc, mới đây, Tỉnh Uûy Ninh Thuận đã cho chủ trương củng cố, xây dựng và nâng Đoàn Nghệ thuật bán chuyên nghiệp Chăm lên thành Đoàn nghệ thuật dân gian mang tính chuyên nghiệp, theo định hướng khai thác, bảo tồn và phát huy vốn văn hóa nghệ thuật dân gian dân tộc Chăm và Raglai. Đây là một tin vui cho những cán bộ diễn viên Đoàn nghệ thuật Chăm. Hiện nay, Đoàn và Sở Văn hóa thông tin Ninh Thuận đang lập đề án xây dựng và phát triển Đoàn.

Với một vùng văn hóa đặc thù, nơi có trên 60 ngàn người Chăm và gần 50 ngàn người dân tộc Raglai đang sinh sống và còn lưu giữ một kho tàng văn hóa dân gian đặc sắc, với sự chỉ đạo đúng định hướng nghệ thuật của Sở Văn hóa thông tin, chắc chắn Đoàn Nghệ thuật Chăm Ninh Thuận sẽ có những bước tiến dài, góp thêm môït gam màu đẹp trong bức tranh nghệ thuật biểu diễn phong phú đa dạng của các dân tộc Việt Nam. Cả Đoàn đang hăng say tập luyện, xây dựng chương trình mới để xứng đáng với lời khen ngợi của công chúng đã dành cho anh chị em nghệ sỹ, diễn viên của Đoàn: “Những bông hoa trên miền gió cát”.

(tin) Ninh Thuận :

KHÁNH THÀNH ĐỀN PÔINƯGAR HAMUKUT

Sáng ngày 7/3/2002, ban phong tục làng Chăm Bĩnh Nghĩa, xã Phương Hải, huyện Ninh Hải, tỉnh Ninh Thuận đã tiến hành làm lễ khánh thành đền Pôinưgar Hamukut. Đến dự có các đồng chí lãnh đạo Sở Văn hóa thông tin, Bảo tàng tỉnh, Trung tâm Văn hóa Chăm, các vị chức sắc tôn giáo, nhân sỹ trí thức đại diện cho các làng Chăm ở Ninh Thuận.

Thờ mẫu là một trong những tín ngưỡng dân gian bản địa của người Chăm Ninh Thuận. Đền thờ mẫu chính là tháp Bà Nha Trang, nay đã trở thành nơi thơ mẫu chung cho cả người Chăm và người Kinh. Các vị chức sắc Chăm cho biết, chúa bà Pôinưgar có 8 người con gái đều được thờ phượng ở các vùng Chăm. Pôinưgar Hamukut là người con gái thứ tư được thờ ở làng Chăm Bĩnh Nghĩa. Những năm gần đây, đền thờ Pôinưgar Hamukut bị xuống cấp trầm trọng. Viện nghiên cứu Văn hóa dân gian, thông qua Sở Văn hóa thông tin Ninh Thuận  đã hỗ trợ 36 triệu đồng để trùng tu, sửa chữa. Nhưng do đã quá xuống cấp, bà con đã quyết định xây dựng lại theo mẫu đền cũ trên nền cũ. Mẹ xứ sở Pôinưgar rất thiêng liêng trong tín ngưỡng người Chăm. Vì vậy, việc dựng lại đền có ý nghĩa rất lớn đối với đời sống tâm linh của người Chăm Ninh Thuận.

Phan Quốc Anh

�n ] � r 0�� 8�� ống Raglai, là nơi tổ chức các lễ hội cộng đồng, tổ chức uống rượu cần, hát sử thi, kể chuyện cổ, nơi sinh hoạt văn nghệ mang tính dân gian như múa truyền thống, đánh mã la, thổi khèn bầu, đánh đàn đá, thi hát đối đáp, hát ru và những loại hình văn nghệ dân gian khác. Đồng thời cũng là nơi để các nghệ nhân cao tuổi truyền dạy văn nghệ dân gian cho lớp trẻ; Là nơi giáo dục, tuyên truyền các chính sách của Đảng, Nhà nước và các tri thức khác thông qua sách báo, các ấn phẩm văn hoá và các hoạt động truyền thanh, truyền hình, chiếu phim lồng tiếng dân tộc; Là nơi người dân vừa thưởng thức vừa tham gia vào các loại hình hoạt động văn hoá.

Người phụ trách, bảo quản chính của nhà sàn văn hoá là trưởng ban vận động xây dựng thôn văn hoá, cần mở các lớp bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho những cán bộ này. UBND các xã phải quy định trách nhiệm cho các trưởng thôn về việc bảo quản, duy trì hoạt động văn hoá, phân công người theo dõi, duy trì đọc và quản lý sách báo, duy trì chương trình truyền thanh, truyền hình, tổ chức chiếu phim và các hoạt động văn hoá văn nghệ khác tại nhà sàn văn hoá.

 Việc xây dựng nhà sàn văn hoá cần kết hợp với cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá ở khu dân cư”. Đối với những thôn đã phát động xây dựng thôn văn hoá, phải xây dựng xong nhà sàn văn hoá mới được công nhận danh hiệu “Thôn văn hoá”, “Palei văn hoá”. Đối với những thôn chưa phát động xây dựng thôn văn hoá, phải có kế hoạch, thiết kế nhà sàn văn hoá rồi mới được làm lễ phát động xây dựng thôn văn hoá.