BẢN NHẬN XÉT LUẬN ÁN TIẾN SĨ CẤP TRƯỜNG Nguyễn Thị Trâm Anh

 

 

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

 

BẢN NHẬN XÉT LUẬN ÁN TIẾN SĨ CẤP TRƯỜNG

(Dùng cho người phản biện, ủy viên)

Họ và tên nghiên cứu sinh: Nguyễn Thị Trâm Anh

Tên Luận án: Nghệ thuật tạo hình đồ trang sức Champa

Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử mỹ thuật

Mã số: 9210101

Người hướng dẫn:      1. GS.TS Trương Quốc Bình

                                  2. TS. Phạm Hữu Công

Người nhận xét, phản biện: PGS. TS Phan Quốc Anh

Trách nhiệm trong hội đồng: Phản biện 2

Cơ quan công tác: Trường Đại học Văn Lang

Điện thoại liên hệ: 0913.882.368


NỘI DUNG NHẬN XÉT

1. Tính cần thiết, thời sự, ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài luận án

Văn hóa – nghệ thuật Champa là một di sản đặc sắc, có một sắc màu rất riêng trong bức tranh đa sắc màu của các dân tộc ảnh hưởng văn hóa Ấn Độ nên đã có rất nhiều công trình nghiên cứu. Tuy nhiên hầu hết các công trình nghiên cứu đã công bố chủ yếu dưới các chuyên ngành về lịch sử, dân tộc học, văn hóa học. Nghệ thuật tạo hình Champa còn là một khoảng trống khá lớn.

Nghệ thuật tạo hình của người Chăm xưa được hình thành suốt chiều dài lịch sử hàng nghìn năm nếu chỉ tính từ Lâm Ấp – Hoàn Vương – Chăm Pa, chịu ảnh hưởng từ nhiều nguồn văn hóa, tín ngưỡng, tôn giáo và là sự hỗn dung với văn hóa bản địa Đông Nam Á. Nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc Champa đã được khẳng định vị thế của mình cùng với nghệ thuật Ăng Co, Java. Bên cạnh sự nổi tiếng của nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc với hàng trăm đền đài, tháp cổ, hàng nghìn bức phù điêu, tượng cổ gắn với sự hỗn dung tôn giáo được quan tâm nghiên cứu với các chuyên ngành khác nhau, còn có một di sản nghệ thuật tạo hình trang sức của cư dân Champa xưa trải dài theo những bước thăng trầm của lịch sử mà xưa nay chưa ai tập trung nghiên cứu, còn là khoảng trống nghiên cứu, nhất là nghiên cứu bằng chuyên ngành lý luận và lịch sử mỹ thuật.

Luận án đã hướng tới mục đích nghiên cứu là khẳng định đặc trưng nghệ thuật tạo hình đồ trang sức Champa, đánh giá về nghệ thuật, những đóng góp của nghệ thuật tạo hình trang sức Champa trong di sản nghệ thuật tạo hình đồ trang sức Việt Nam. Bằng những phương pháp phù hợp, hiện đại, luận án là công trình nghiên cứu có tính hệ thống, hàm lượng khoa học cao, cần thiết với đời sống tạo hình đương đại.

Vì vậy, đề tài luận án: Nghệ thuật tạo hình đồ trang sức Champa của NCS Nguyễn Thị Trâm Anh có tính cấp thiết, có ý nghĩa khoa học và thực tiễn.

2. Sự không trùng lắp của đề tài nghiên cứu so với các công trình, luận án đã công bố ở trong và ngoài nước, tính trung thực, rõ ràng và đầy đủ trong trích dẫn tài liệu tham khảo.

Theo khả năng tiếp cận tư liệu nghiên cứu về văn hóa Chăm nói chung, nghệ thuật tạo hình của người Chăm nói riêng trong và ngoài nước của người phản biện, luận án: “Nghệ thuật tạo hình đồ trang sức Champa” không trùng lặp so với các công trình, luận án đã công bố trong và ngoài nước.

Những tư liệu thứ cấp và sơ cấp tác giả sưu tầm được để đưa vào Luận án đều chỉ có giá trị tham khảo. Những công trình tác giả đưa vào danh mục Tài liệu tham khảo và Tổng quan nghiên cứu đều không trùng lắp với đề tài luận án. Tác giả sử dụng tư liệu thành văn của các nghiên cứu trước đó đều có tính hợp lý.

Tác giả sử dụng 167 TLTK, trong đó có 16 TLTK tiếng nước ngoài, 22 TLTK từ mạng internet. Nhìn chung danh mục TLTK phù hợp với yêu cầu nội dung luận án. Các trích dẫn tài liệu trong luận án rõ ràng, đầy đủ và trung thực. Chưa phát hiện được những điểm bất thường trong sử dụng tư liệu thành văn.

3. Sự phù hợp giữa tên đề tài với nội dung, giữa nội dung với chuyên ngành và mã số chuyên ngành.

Tên đề tài với nội dung, giữa nội dung với chuyên ngành và mã số chuyên ngành là phù hợp.

4. Độ tin cậy và tính hiện đại của phương pháp đã sử dụng để nghiên cứu

Với luận án chuyên ngành Lý luận và lịch sử mỹ thuật, những phương pháp nghiên cứu tác giả sử dụng đảm bảo độ tin cậy và có tính hiện đại. Việc sử dụng các phương pháp liên ngành (mỹ học, văn hóa học, sử học, dân tộc học, khảo cổ học) và các phương pháp phân tích mỹ thuật học, điền dã, phỏng vấn và các thao tác kỹ thuật thống kê, phân loại, so sánh đối chiếu, quy nạp…là phù hợp.

Phương pháp sưu tầm, tập hợp và tra cứu tư liệu thành văn kết hợp với tư liệu điền dã, thủ pháp thống kê, so sánh, mô tả dưới lăng kính chuyên ngành mỹ thuật đã nhận diện được các biểu hiện của di sản đồ trang sức Champa một cách khá thuyết phục. Những câu hỏi nghiên cứu, giả thuyết nghiên cứu được tác giả đưa ra và giải quyết là phù hợp. Nhờ vậy mà tác giả đã phân tích, giải mã (lý tính kết hợp cảm tính trong phân tích nghệ thuật) được các đặc trưng của nghệ thuật tạo hình đồ trang sức Champa.

Các lý thuyết mỹ học, văn hóa vùng – địa văn hóa, giao lưu tiếp biến văn hóa, tiếu tượng học được tác giả sử dụng là hợp lý.

5. Kết quả nghiên cứu mới của tác giả

Luận án đã hệ thống hóa và bổ sung nội dung nghiên cứu về nghệ thuật tạo hình đồ trang sức Champa vào lịch sử nghiên cứu trang sức Việt Nam.

Sau khi phân loại, hệ thống các loại hình đồ trang sức Champa, tính mới của luận án thể hiện ở việc tác giả luận án đã phát hiện, nhận diện được đặc trưng và các giá trị nghệ thuật, giá trị về kỹ thuật, tài năng của các nghệ nhân chế tác đồ trang sức thời kỳ Champa. Qua sự nghiên cứu khá kỹ, khá thuyết phục về quá trình lịch sử - bối cảnh hỗn dung tôn giáo, tiếp biến văn hóa qua từng thời kỳ của lịch sử Champa từ khi thành lập Lâm Ấp cho đến ngày lụi tàn, tác giả luận án đã nhận diện được các thông điệp về tư tưởng, hàm chứa chiều sâu tâm linh, tín ngưỡng của các nghệ nhân trong quá trình tạo tác nên các đồ trang sức, biểu hiện của những yếu tố văn hóa bản địa và sự tiếp nhận tinh hoa của văn hóa Ấn Độ thời bấy giờ - cũng chứa đựng trong các tuyệt tác của nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc Champa.

Tác giả luận án đã vận dụng tốt kiến thức chuyên ngành mỹ thuật học kết hợp với phương pháp điền dã, tiếp cận được nhiều nhất các hiện vật trong điều kiện có thể (hiện vật đồ trang sức rải rác ở rất nhiều bộ sưu tập tư nhân trong và ngoài nước) để phân tích, đánh giá, đi tìm những giá trị vật thể và phi vật thể của các hiện vật là đồ trang sức Champa. Vì vậy, luận án này vừa có công sưu tầm hiện vật, vừa có ý nghĩa khoa học khi nghiên cứu từ góc độ mỹ thuật.

Để đánh giá được những giá trị, những thông điệp, ý nghĩa phi vật thể chứa đựng trong các hiện vật là đồ trang sức (vật thể), tác giả đã dày công nghiên cứu về quá trình lịch sử của một vương quốc Champa đầy biến đông, nghiên cứu về một dân tộc mang trên mình nhiều lớp văn hóa tín ngưỡng, tôn giáo – hỗn dung giữa tín ngưỡng của cơ tầng văn hóa Đông Nam Á và các tôn giáo tiếp nhận từ nhiều nguồn như Bà La Môn giáo, Hindu, Hồi giáo. Đó là những thành công mà luận án đã đạt tới.

Những kết quả nghiên cứu của luận án có những đóng mới có giá trị về mặt khoa học và thực tiễn. Đó là:

(i) Tác giả đã luận giải được những đặc trưng của nghệ thuật tạo hình đồ trang sức Champa. Thông qua phương pháp thống kê, mô tả phân tích và so sánh với một số nghệ thuật tạo hình đồ trang sức cùng thời với Champa của các dân tộc cận cư

(ii). Thông qua lăng kính liên ngành sử học, tôn giáo học, các lớp văn hóa bản địa, tiếp biến văn hóa và với phương pháp chủ đạo là mỹ thuật học, tác giả đã đánh giá được nghệ thuật chế tác đồ trang sức, tìm ra những giá trị nghệ thuật, giá trị tâm linh của đồ trang sức Champa.

(iii) Tác giả đã có sự phân tích, so sánh để tìm ra những đóng góp của nghệ thuật tạo hình đồ trang sức Champa trong di sản nghệ thuật tạo hình đồ trang sức các dân tộc Việt Nam.

(iv) Từ nghiên cứu thực trạng công tác nghiên cứu, tác giả đã có những đề xuất các giải pháp phù hợp trong nghĩa vụ sưu tầm, bảo tồn, bảo tàng và tôn vinh, quảng bá, phát huy những giá trị lịch sử, giá trị nghệ thuật các hiện vật là đồ trang sức Champa.

Bằng cách tiếp cận và các phương pháp nghiên cứu phù hợp và quá trình nghiên cứu công phu, nghiêm túc, tác giả luận án đã đưa ra những kết quả nghiên cứu về mặt khoa học cũng như thực tiễn có giá trị, đáp ứng yêu cầu tính mới của một luận án tiến sĩ chuyên ngành. Với sự minh họa trong phần phụ lục phong phú, đặc sắc của các hiện vật là đồ trang sức Champa (có hiện vật dưới dạng vật thể và dưới dạng hình ảnh), có thể thấy công sức rất lớn của NCS trong việc sưu tầm tư liệu thứ cấp và sơ cấp để thực hiện đề tài này.

6.  Ưu điểm và nhược điểm về nội dung, kết cấu và hình thức của luận án

Về Hình thức:

Bố cục 3 chương, dung lượng các chương, mục nhìn chung hợp lý. Văn phong khoa học phù hợp với mã ngành.

Về Nội dung

Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý luận, thực tiễn của đề tài.

Ưu điểm

Tổng quan: Tác giả dành dung lượng 16 trang cho Tổng quan tình hình nghiên cứu. Sau khi được góp ý, tác giả đã đầu tư viết nội dung này đáp ứng yêu cầu, có chất lượng. Tác giả chia thành 5 nhóm vấn đề là hợp lý.

Cơ sở lý luận: Mục 1.2. Cơ sở lý luận được tác giả thể hiện đầy đủ, làm căn cứ lý luận và lý thuyết cho nội dung nghiên cứu ở các chương sau. Các lý thuyết văn hóa vùng – địa văn hóa, lý thuyết giao lưu tiếp biến văn hóa, lý thuyết tiếu tượng học được tác giả vận dụng vào nghiên cứu đề tài này là hợp lý. Tuy nhiên, nếu lý thuyết văn hóa vùng – địa văn hóa bổ sung thêm một số công trình của các tác giả khác ngoài Ngô Đức Thịnh sẽ đầy đủ hơn.

Hạn chế của chương 1: Mục lục và các tiểu mục hơi bị rối.

Mục lục chương 1 cần điều chỉnh lại các tiểu mục ở mục 1.2.2. Các mục 1.2.3 và 1.2.4 nên là các mục nhỏ của mục 1.2.2. Vì các mục này nội dung không đồng đẳng với nhau.

Mục 1.2.2. Nên đổi tên là: Hướng tiếp cận và các lý thuyết nghiên cứu đề tài

Trong đó có 2 mục nhỏ với 2 nội dung trên.

Nhìn chung, mục Cơ sở lý thuyết của đề tài, các hướng tiếp cận, thể hiện từ trang 31 đến trang 49 bị rối. Tác giả cần suy nghĩ thêm về phương pháp tiếp cận liên ngành cho rõ hơn. Ngành chính là ngành mang mã số của Luận án (Lý luận và Lịch sử Mỹ thuật). Liên ngành là các ngành khoa học khác hỗ trợ cho ngành chính là mỹ thuật học như Sử học, Dân tộc học, Tôn giáo học mà tác giả đã trình bày khá kỹ. Nhưng tác giả trình bày nội dung này bị rối.

Tiểu kết chương 1 hơi dàn trải, có thể rút gọn lại.

Chương 2: Những biểu hiện của nghệ thuật tạo hình đồ trang sức Champa

So với bản luận án cấp cơ sở, chương 2 được tác giả chỉnh sửa cả về bố cục, nội dung khá nhiều và đã nâng tầm chất lượng của luận án rõ rệt. Những yếu tố ảnh hưởng đến nghệ thuật tạo hình trang sức đã được đưa về chương 3, chương bàn luận là hợp lý.

Vì vậy, Chương 2 hiện chỉ có 2 nội dung chính.

2.1. Biểu hiện nghệ thuật tạo hình đồ trang sức qua đề tài, kiểu thức, thủ pháp trang trí.

Trong nội dung này được chia 2 nội dung nhỏ là đề tài trang tríhình thức, kỹ thuật và chất liệu. Nội dung này được tác giả trình bày kỹ và khoa học.

Ở mục 2.1.1. Đề tài trang trí, tác giả chia làm 3 nhóm đề tài trang trí gồm nhóm đề tài tôn giáo tín ngưỡng, nhóm đề tài biểu tượng và nhóm đề tài sản vật địa phương. Cách chia này nhìn chung hợp lý và cũng là nội dung chính, là công sức chính của NCS. Tôi đánh giá cao kết quả nghiên cứu trong mục này. Ở đây có thể thấy rõ, yếu tố tôn giáo tín ngưỡng chi phối rất lớn đến nghệ thuật tạo hình Champa nói chung, nghệ thuật tạo hình đồ trang sức nói riêng. Thực ra, nhóm đề tài biểu tượng cũng chứa đựng nội dung tôn giáo và tín ngưỡng Champa.

2.2. Biểu hiện nghệ thuật tạo hình trên các nhóm trang sức.

Nội dung được chia 2 nội dung nhỏ là nhóm trang sức trên đầutrên thân. NCS dành dung lượng cho nội dung này khá lớn 16tr. Được tác giả miêu tả rất tỉ mỉ các đồ trang sức Champa mà tác giả dày công sưu tầm được. Tác giả đã vận dụng tốt kiến thức về tôn giáo, tín ngưỡng, cụ thể ở đây là Ba la môn giáo và tiền Ấn Độ giáo để đi vào phân tích, giải mã các biểu tượng thể hiện trên tạo hình đồ trang sức thời kỳ Champa. Đây là kết quả đáng trân trọng của luận án.

Tuy nhiên, nếu tác giả phân tích thêm mối quan hệ giữa các nhóm đề tài trang sức và các nhóm trang sức sâu hơn, sẽ nâng tầm luận án cao hơn. Với dung lượng 48 trang, chương 2 là chương nội dung chính của đề tài đã được tác giả luận án trình bày có hàm lượng khoa học cao.

Chương 3: Bàn luận về những đặc trưng, giá trị của nghệ thuật tạo hình đồ trang sức Champa.

Tên chương: Nên đổi thành luận bàn thay cho chữ bàn luận.

3.1. Bàn luận về những yếu tố ảnh hưởng đến nghệ thuật trang sức.

Tên mục này nên bỏ chữ "bàn luận" cho đúng với nội dung là những yếu tố ảnh hưởng đến nghệ thuật trang sức. Tên mục sẽ là: Những yếu tố ảnh hưởng đến nghệ thuật trang sức.

Tác giả đưa ra 4 yếu tố ảnh hưởng đến nghệ thuật trang sức gồm: Yếu tố địa văn hóa, Yếu tố tín ngưỡng, tôn giáo; Yếu tố chính trị xã hội và kinh tế; Yếu tố chủ thể sáng tạo là hợp lý. Phản biện đồng ý với cách đánh giá sự ảnh hưởng đến nghệ thuật tạo hình trang sức Champa, nhất là yếu tố tín ngưỡng, tôn giáo. Tác giả luận bàn về yếu tố tín ngưỡng, tôn giáo rất kỹ, sử dụng các nguồn tư liệu có uy tín. Đây là yếu tố văn hóa rất quan trọng chứa đựng trong tất cả các loại hình nghệ thuật Champa, trong đó có nghệ thuật tạo hình trang sức. Đây cũng là yếu tố chính làm nên đặc trưng của nghệ thuật tạo hình trang sức Champa. Trong 3 nhóm đề tài của đồ trang sức Champa đã có 2 nhóm liên quan đến tôn giáo, tín ngưỡng, các biểu tượng tôn giáo Bà la môn và Tiền Ấn Độ giáo và một số tín ngưỡng bản địa của tộc người và các sản vật tự nhiên của vùng đất Champa xưa.

Mục 3.2. Đặc trưng lịch sử của nghệ thuật tạo hình đồ trang sức Champa (chỉ cần ghi tên mục là "đặc trưng lịch sử" là đủ. Bỏ cụm từ "…của nghệ thuật tạo hình đồ trang sức Champa" vì đã có ở tên chương. Nếu thêm thì phải thêm ở tất cả các mục.

Mục 3.4. Định hướng bảo vệ và phát huy các giá trị nghệ thuật tạo hình đồ trang sức Champa. Mục này tác giả đưa ra 4 định hướng nhìn chung là phù hợp. Trong đó, đáng chú ý là đề xuất mô hình hóa hiện vật, xây dựng dữ liệu Bảo tàng ảo bằng phương pháp Photogrammetry – sử dụng phần mềm 3D hiện vật. Đáp ứng yêu cầu phát triển công nghiệp văn hóa trong thời đại hiện nay.

Phần phụ lục của luận án được tác giả sưu tầm, thiết kế, trình bày rất công phu, rất hoàn mỹ. Dung lượng 144 trang cho phần phụ lục là quá lớn nhưng đều có giá trị, đặc biệt là làm rõ hơn nội dung luận án.

Tóm tắt luận án của tác giả đáp ứng được yêu cầu cả về hình thức và nội dung.

7. Nội dung luận án đã được công bố trên tạp chí, kỷ yếu hội nghị khoa học nào và giá trị khoa học của các công trình đã công bố.

Tác giả luận án có 5 bài báo khoa học. Trong đó có 1 bài báo quốc tế. Cả 5 bài báo đều phản ánh kết quả nghiên cứu chính của luận án. Cả 5 bài báo khoa học đều đạt chất lượng và đều được đăng trên các tạp chí có chỉ số khoa học, đều là những tạp chí khoa học có uy tín.

8. Kết luận

Luận án “Nghệ thuật tạo hình đồ trang sức Champa” là một công trình khoa học được NCS thực hiện công phu, nghiêm túc và với sự đam mê, nhiệt huyết. Luận án đúng chuyên ngành và không trùng lắp với các đề tài đã có. Luận án đạt được kết quả nghiên cứu đã đề ra, những tính mới của đề tài được tác giả trình bày, luận giải một cách thuyết phục, đáp ứng yêu cầu của một luận án tiến sĩ, đáp ứng các yêu cầu đối với một luận án tiến sĩ chuyên ngành.

Bản Tóm tắt luận án phản ánh đúng, đủ những nội dung cơ bản của luận án.

Luận án cũng còn một vài hạn chế như đã phân tích ở trên. NCS cần bổ sung, sữa chữa.

NCS đủ điều kiện nhận bằng tiến sĩ.

  Thành phố Hồ Chí Minh, ngày … tháng 8 năm 2024  

Người phản biện

(Ký tên, họ tên)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

văn hóa học

Đăng nhận xét

Mới hơn Cũ hơn